آزمایش ژنتیک تالاسمی

تالاسمی چیست؟

تالاسمی که از واژه یونانی دریا (θάλασσα) و خون (αίμα) گرفته شده است، گروهی از اختلالات خونی ارثی و ژنتیکی است. تالاسمی زمانی رخ می دهد که تولید هموگلوبین، پروتئینی که اکسیژن را در گلبول های قرمز خون (RBCs) حمل می کند، مختل شود. تالاسمی یک بیماری تهدید کننده زندگی و یک بیماری اتوزومال مغلوب است که سالانه بیش از 100000 نوزاد مبتلا به آن متولد می شوند.

هموگلوبین از دو بخش به نام پروتئین های آلفا و بتا تشکیل شده است. هنگامی که تولید یکی از این پروتئین ها تحت تأثیر قرار می گیرد، منجر به تالاسمی آلفا (α) یا بتا (β) می شود. شدت تالاسمی بستگی به نوع تالاسمی دارد و اینکه آیا فرد دارای شکل «مینور»، «اینترمدیا» یا «ماژور» است با تعداد ژن‌هایی که تغییر می‌کنند تعریف می‌شود. تالاسمی آلفا بیشتر در آفریقا، خاورمیانه و هند یافت می شود، در حالی که تالاسمی بتا در مدیترانه شیوع بیشتری دارد.

علائم، عوارض و درمان تالاسمی

علائم و درمان تالاسمی بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. در موارد خفیف، علائم ممکن است وجود نداشته باشد و نیازی به درمان نباشد. ناقلین فقط خطر انتقال ژن آسیب دیده را به فرزندان خود دارند. در موارد متوسط تا شدید، علائم ممکن است شامل خستگی، ضعف، پوست رنگ پریده یا زرد، رشد آهسته، تورم شکم، ادرار تیره و بدشکلی های صورت باشد.

نوزادان با شدیدترین موارد ممکن است مرده به دنیا بیایند، اندکی پس از تولد بمیرند یا نیاز به درمان مادام العمر داشته باشند. بیماران درمان نشده ممکن است عقب ماندگی رشد، زردی، ضعف عضلانی، تغییرات اسکلتی و کم خونی شدید را نشان دهند. درمان های مادام العمر انتقال خون و روش های کیلاسیون آهن برای حذف آهن اضافی انباشته شده در موارد متوسط و شدید مورد نیاز است. آهن اضافی در بدن یکی از شدیدترین عوارض درمان تالاسمی است، زیرا می تواند به قلب، کبد و سایر اندام های داخلی آسیب برساند. در رابطه با آزمایش کم خونی بیشتر بخوانید.

علاوه بر این، بزرگ شدن طحال ممکن است به دلیل کار بیش از حد طحال برای حذف تمام گلبول های قرمز آسیب دیده و جلوگیری از عفونت های احتمالی رخ دهد. در حالی که برداشتن طحال یک گزینه است، بدن را مستعد ابتلا به عفونت می کند. سایر عوارض درمان تالاسمی شامل کم کاری تیروئید، نارسایی قلبی، مشکلات کبد و کیسه صفرا و دیابت است. پیوند مغز استخوان برای از بین بردن نیاز به انتقال خون مادام العمر ممکن است یک گزینه درمانی برای موارد شدید باشد و ژن درمانی برای اصلاح ژن جهش یافته می تواند در آینده اعمال شود.

در رابطه با آزمایش تیروئید ، آزمایش کبد ، آزمایش تشخیص بیماری های قلبی و آزمایش قند خون بیشتر بخوانید.

NIPT برای تالاسمی

علاوه بر غربالگری ناقل، تشخیص قبل از تولد تالاسمی از طریق آزمایش غیر تهاجمی قبل از تولد (NIPT) امکان پذیر است، روشی ساده و بدون درد که DNA جنین را از طریق نمونه خون مادر آزمایش می کند و آن را با DNA مادر و پدر مقایسه می کند تا بررسی شود. امروزه NIPT به طور معمول برای آنوپلوئیدی های کروموزومی استفاده می شود، زیرا اطلاعات اولیه را در اختیار والدین منتظر قرار می دهد، به آنها اطمینان می دهد و به آنها اجازه می دهد تا تصمیمات آگاهانه بگیرند. استفاده از آن در اختلالات تک ژنی، مانند تالاسمی، جدید است و گزینه ای جایگزین برای PGD گران تر است. تایید بارداری های پرخطر با روش های تهاجمی مانند نمونه برداری از پرزهای کوریونی یا آمنیوسنتز توصیه می شود.

VERAgene NIPT می تواند تالاسمی را به همراه سایر اختلالات تک ژنی، آنوپلوئیدی ها و ریز حذف ها از هفته دهم بارداری تشخیص دهد. نتایج NIPT، مراحل بعدی احتمالی و مدیریت بالینی همیشه باید به طور کامل با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی شما در میان گذاشته شود.

آزمایش ژنتیک برای تالاسمی

اگرچه تالاسمی در کشورهای خاصی شایع تر است، اما شیوع آن در سراسر جهان به دلیل مهاجرت جمعیت و ازدواج های مختلط بین اقوام مختلف است. ناقلان تالاسمی هیچ علامتی از خود نشان نمی دهند و ممکن است از وضعیت ژنتیکی خود بی اطلاع باشند، اما فرزندان آنها 50 درصد احتمال دارد ناقل باشند و 25 درصد احتمال دارد که مبتلا شوند. بنابراین غربالگری ناقلین تالاسمی یکی از گسترده ترین آزمایشات ژنتیکی است که انجام می شود و کشورهایی که بیشتر تحت تاثیر تالاسمی هستند برنامه های غربالگری خود را تدوین کرده اند. این برنامه ها از نظر اجباری یا داوطلبانه متفاوت هستند.

نمونه هایی از برنامه های غربالگری تالاسمی که با موفقیت اجرا شده اند، برنامه های ایتالیا و قبرس هستند. منطقه ساردینیا در سال 1975 یک برنامه غربالگری داوطلبانه را برای زوج ها، قبل از ازدواج و قبل از تولد معرفی کرد که شاهد کاهش بروز تالاسمی از 1:250 به 1:4000 در 20 سال بود که 95 درصد کاهش را نشان می داد. یک برنامه غربالگری پیش از ازدواج «شبه اجباری» در قبرس، که در آن از هر 7 نفر یک نفر ناقل بتا تالاسمی بود، با همکاری کلیسای ارتدکس یونان در اوایل دهه 1980 اجرا شد. 

آزمايشگاه تالاسمي زوج ها را به صورت رايگان آزمايش مي كرد و گواهي تاييد آزمايش را براي آنها صادر مي كرد كه در صورت تمايل زوجين توسط كليسا لازم بود. مشاوره ژنتیک و اطلاعات در مورد گزینه های باروری، مانند تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی (PGD) یا آزمایشات قبل از تولد، در صورت خطر داشتن فرزند مبتلا به آنها ارائه میشد. این منجر به کاهش قابل توجهی در تولد افراد مبتلا به تالاسمی شد در غیر این صورت، کمبود خون قابل توجهی در جزیره وجود داشت.

آزمایش ژنتیک برای تشخیص تالاسمی

آزمایش ژنتیک مولکولی برای تایید نتایج آنالیز Hb توصیه می شود.

تالاسمی آلفا

تجزیه و تحلیل حذف هدفمند برای انواع رایج HBA1 و HBA2 به عنوان اولین آزمایش ژنتیکی برای آلفا تالاسمی توصیه می شود و به دنبال آن توالی یابی می شود.
اگر نه آنالیز حذف هدفمند و نه توالی یابی نتایج تشخیصی به همراه نداشت، ممکن است به تجزیه و تحلیل حذف کامل با هدف ژن نیاز باشد.
روش دیگر، ممکن است در ابتدا از یک آنالیز حذف کامل با هدف ژن برای شناسایی حذف‌های رایج و غیرمعمول استفاده شود، سپس در صورت عدم شناسایی حذف، تجزیه و تحلیل توالی انجام می‌شود.

برای مشاوره قبل از تولد، مهم است که بدانیم آیا ژن های آلفا-گلوبین غیرعملکردی روی کروموزوم یکسان (cis) قرار دارند یا روی کروموزوم های مخالف (ترانس). هنگامی که هر دو والدین دارای حذف سیس HBA1 و HBA2 (–/αα) هستند، خطر هیدروپس جنینی کشنده مرتبط با Hb Barts در فرزندان آنها ممکن است 1:4 باشد.

تالاسمی بتا

بیش از 200 نوع شناخته شده HBB به دو دسته طبقه بندی می شوند: β صفر (β0، بدون سنتز زنجیره β-گلوبین از آلل آسیب دیده) و β پلاس (β+، کاهش سنتز زنجیره β-گلوبین از آلل آسیب دیده).
توالی یابی HBB، از جمله محل اتصال و سایر نواحی اینترونیک، ناحیه پروموتر پروگزیمال و نواحی ترجمه نشده 5′ و 3′ (UTRs)، تقریباً همه موارد بتا تالاسمی را شناسایی یا تأیید می کند.
در موارد نادر، تجزیه و تحلیل حذف/تکثیر β-گلوبین ممکن است مورد نیاز باشد.

آیا آزمایش ژنتیک تالاسمی نیاز است؟

تالاسمی بیشتر در افراد آفریقایی، آسیایی و مدیترانه ای تبار شایع است. اگر فردی در خانواده مبتلا به این بیماری باشد، ممکن است بخواهد برای آن آزمایش شود.

شخص می تواند ناقل بیماری باشد و علائمی نداشته باشد. این بدان معناست که فرد یک ژن آلفا گلوبین یا بتا گلوبین را “حمل” می کند که آنطور که باید کار نمی کند. برای بررسی آن، تنها چیزی که نیاز دارد آزمایش خون است.

نتایج آزمایش می تواند به فرد در انتخاب فرزندآوری کمک کند. اگر آزمایش فرد مثبت بود، همسر نیز باید آزمایش شود. حتی اگر علائمی از آن نداشته باشد، می تواند فرزندی مبتلا به این بیماری داشته باشد. احتمال داشتن فرزند مبتلا به تالاسمی جدی به تعداد ژن های غیر طبیعی فرد و همسر بستگی دارد.

نکات تکمیلی آزمایش ژنتیک تالاسمی

• ممکن است پزشک بخواهد که فرد با یک مشاور ژنتیک صحبت کند. مشاور می تواند به او کمک کند تا بفهمد نتایج آزمایش چه معنایی می تواند داشته باشد.
• برای اینکه بداند آیا ناقل هست یا نه، می تواند قبل از بارداری آزمایش بدهد. دانستن اینکه آیا حامل می باشد یا نه، به او امکان می دهد گزینه های خود را برای بچه دار شدن در نظر بگیرید.
• در دوران بارداری نیز می توان آزمایش داد و به شخص این امکان را می دهد تا بفهمد که آیا فرزند متولد نشده او تالاسمی شدید دارد یا خیر.
• اگر فرد باردار باشد، ممکن است آزمایش انجام دهد و نتایج آزمایش بر ادامه بارداری وی تأثیر خواهد گذاشت.
• اگر فرد باردار باشد، ممکن است آزمایش انجام ندهد و نتایج آزمایش تأثیری بر ادامه بارداری وی نخواهد داشت.