آزمایش ژنتیک اوتیسم

اوتیسم چیست؟

اختلال طیف اوتیسم (ASD) یک اختلال رشدی است. فرد مبتلا به ASD ممکن است در تعامل اجتماعی، ارتباطات و رفتار مشکل داشته باشد. به عنوان مثال، اولین علائم ASD این است که کودکان ممکن است با والدین خود تماس چشمی نداشته باشند و ممکن است متوجه نباشند که کسی با آنها صحبت می کند. حدود 30 درصد از افراد (حدود 1 در 3) مبتلا به ASD دارای ناتوانی ذهنی هستند.

چه چیزی باعث اختلال طیف اوتیسم می شود؟

اگرچه علت ASD در برخی افراد شناخته شده و در برخی دیگر ناشناخته است، همه عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی مهم می باشند. داشتن والدین مسن تر، زایمان سخت یا عفونت در دوران بارداری، همگی نمونه هایی از عواملی هستند که ممکن است خطر ابتلا به ASD را افزایش دهند. فراتر از این عوامل، افراد خاصی نسبت به دیگران در معرض خطر بیشتری هستند. به عنوان مثال، ASD در مردان چهار برابر بیشتر از زنان است. افراد مبتلا به برخی اختلالات ژنتیکی، مانند سندرم X شکننده، توبروس اسکلروزیس و سندرم داون، بیشتر در معرض ابتلا به ASD هستند.

آیا آزمایش ژنتیکی برای تشخیص اوتیسم وجود دارد؟

باتوجه به اینکه تنها در 2 الی 4 درصد موارد جهش در ژن های خاصی می تواند عامل اصلی بروز اوتیسم باشد عمدتا آزمایش ژنتیک نمی تواند اوتیسم را تشخیص دهد. به این دلیل که ژن‌های بی‌شمار همراه با عوامل محیطی ممکن است زمینه ساز این بیماری باشند. تقریباً 100 ژن ارتباط واضحی با اوتیسم دارند، اما عمدتا جهش در ژن واحدی که منجر به اوتیسم شود در آزمایش های ژنتیکی مشاهده نمی گردد.

به عنوان مثال، از هر چهار نفر تنها یک نفر که قسمتی از کروموزوم 16 به نام 16p11.2 را از دست داده است، مبتلا به اوتیسم است. این جهش و سایر جهش ها نیز با شرایط دیگری مانند صرع یا ناتوانی ذهنی همراه است.

چرا یک فرد اوتیستیک باید آزمایش ژنتیکی بدهد؟

باتوجه به اینکه می توان درصد کمی از موارد اوتیسم ژنتیکی یا جهش مستعد کننده ژنتیکی ابتلا به اوتیسم را شناسایی کرد درنتیجه می توان به فرد اوتیستیک و خانواده اش توضیحی برای این بیماری بدهد. برخی از خانواده ها نیز حمایت عاطفی و عملی را از دیگرانی که با همین جهش سروکار دارند، پیدا می کنند.

هیچ دارویی برای جهش های خاص اوتیسم وجود ندارد. اما جهش‌ های ژنتیکی می توانند اغلب با سایر مشکلات سلامتی مانند صرع، مشکلات کلیوی یا چاقی مرتبط هستند، بنابراین داشتن اطلاعات می‌تواند به پیشگیری یا درمان این مشکلات کمک کند.

انواع مختلف آزمایشات ژنتیکی اوتیسم

چهار نوع اصلی آزمایش وجود دارد. قدیمی ترین آنها کاریوتایپ (بازرسی کروموزوم ها در زیر میکروسکوپ) است. این تست به طور قابل اعتماد تغییرات در بخش های بزرگتر از 4-5 میلیون جفت پایه را تشخیص می دهد.

آزمایشی به نام آنالیز ریزآرایه کروموزومی (CGH array)، تکرارها یا حذف‌های DNA بسیار کوچک را تشخیص می‌دهد که نمی‌توانند در کاریوتایپ نشان داده شوند. با این حال، کاریوتایپ برای شناسایی مواردی که کروموزوم ها به طور مساوی یک chunk از genetic material را مبادله می کنند ضروری است.

برای تشخیص تکرارها یا حذف‌های کوچک‌تر، و تعویض جفت سازی، پزشکان باید توالی یا اسکن جهش‌ها را در ژن‌های منفرد انجام دهند. برخی از پزشکان از تست‌های تجاری اوتیسم استفاده می‌کنند که مجموعه‌ای از ژن‌های از پیش تعیین‌شده را توالی‌بندی می‌کند، اما این پانل‌ها اغلب شامل ژن‌های برتر اوتیسم نیستند.

یک جایگزین این است که تمام DNA کد کننده پروتئین یا اگزوم یک فرد را از طریق WES توالی یابی کنید. پزشکان ممکن است اگزوم های هر دو والدین و همچنین کودک را توالی یابی کنند تا جهش هایی را که فقط در کودک وجود دارد پیدا کنند. این جهش های خود به خودی بیشتر از جهش های ارثی در ایجاد اوتیسم نقش دارند. با این حال، آزمایش اگزوم یا WES گران است و اغلب تحت پوشش بیمه نیست.

تعیین توالی کل ژنوم کامل ترین روش است. این روش جهش‌ها را در هر قسمت از ژنوم یک فرد نشان می‌دهد. این آزمایش هنوز فقط یک ابزار تحقیقاتی است، اما با کاهش قیمت و در دسترس‌تر شدن آن، می‌تواند جایگزین تست‌های دیگر شود.

در حال حاضر، آکادمی های پزشکی آمریکا فقط کاریوتایپ یا تجزیه و تحلیل ریزآرایه کروموزومی را برای اوتیسم توصیه می کنند. آنها همچنین توصیه می کنند که فقط زمانی که کودک علائم دیگری از سندرم های مرتبط با جهش در این ژن ها را نشان می دهد به دنبال جهش های نقطه ای در FMR1، MECP2 یا PTEN باشید.

چه نسبتی از افراد اوتیستیک به آزمایشات ژنتیکی پاسخ می‌دهند؟

کاریوتایپ تغییرات ژنتیکی را در حدود 3 درصد از افراد اوتیستیک و تجزیه و تحلیل ریزآرایه در 10 درصد پیدا می کند. تعیین توالی سه ژن مرتبط با سندرم ها می تواند جهش اوتیسم را در 14 درصد از افراد اوتیستیک شناسایی کند.

ترکیب این روش ها با تعیین توالی اگزوم می تواند نتایجی را در 40 درصد از افراد مبتلا به اوتیسم به همراه داشته باشد.

در یک مطالعه در سال 2015، ریزآرایه‌ها جهش‌هایی را پیدا کردند که می‌تواند اوتیسم را در 9 درصد از کودکان مبتلا به این بیماری توضیح دهد. توالی‌یابی اگزوم‌ها جهش‌هایی را در 8 درصد دیگر نشان داد.

اگر فرد اوتیستیک دارای ناتوانی ذهنی، تشنج یا ویژگی های غیرعادی صورت باشد، احتمال یافتن یک نوع ژنتیکی شناخته شده افزایش می یابد.

چرا دانستن سابقه سلامت خانوادگی اختلال اوتیسم مهم است؟

داشتن سابقه خانوادگی ASD باعث افزایش ریسک فرزند مبتلا به ASD می شود. اگر فرزند مبتلا به ASD دارید، احتمال اینکه فرزند دیگری با ASD داشته باشید نسبت به فرد عادی 20 درصد بیشتر است، به خصوص اگر یک دختر مبتلا به ASD یا بیش از یک فرزند مبتلا به ASD دارید. سایر اعضای خانواده شما نیز احتمال بیشتری برای داشتن فرزند مبتلا به ASD دارند.

اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، اگر شما یا همسرتان سابقه خانوادگی ابتلا به ASD دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. این اطلاعات می تواند به پزشک شما کمک کند تا میزان احتمال داشتن فرزند مبتلا به ASD را تعیین کند.

هنگام جمع آوری اطلاعات سابقه سلامت خانواده به موارد زیر توجه می شود:

• فرزندان، والدین، خواهران، برادران، پدربزرگ و مادربزرگ ها، عمه ها، عموها، خواهرزاده ها و برادرزاده های خود و همسرتان را شامل شود.
• هر فردی با تشخیص ASD، شامل اختلال یادگیری، ناتوانی ذهنی، اسکیزوفرنی، صرع/تشنج، اختلال شخصیت، یا اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD) باشد.
• توجه داشته باشید که آیا کسی آزمایش ژنتیکی داشته است و نتایج آن آزمایش چیست؟
• هر کسی که دارای یک اختلال ژنتیکی که می تواند باعث ASD شود، مانند سندرم X شکننده یا سندرم رت.
• اطمینان حاصل کنید که هر کسی که تشخیصی دریافت کرده است که دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرد، مانند سندرم آسپرگر یا عقب ماندگی ذهنی را شامل شود. و
• اعضای خانواده مسن‌تری را که علائم ASD دارند در نظر بگیرید، حتی اگر مبتلا به ASD تشخیص داده نشده باشند، زیرا تشخیص‌های ASD در گذشته کمتر رایج بوده و ممکن است از قلم افتاده باشد.

حتماً سابقه بیماری ASD و آزمایش ژنتیک اوتیسم را با پزشک فرزندان و سایر اعضای خانواده در میان بگذارید.

اگر آزمایش ژنتیک منفی باشد یعنی چه؟

نتیجه منفی به این معنا نیست که فرد دارای جهشی نیست که بتواند باعث اوتیسم شود. درواقع آزمایش مورد نظر ممکن است آن جهش خاص را تشخیص ندهد، یا شاید جهش هنوز ارتباط شناخته شده ای با اوتیسم نداشته باشد.

بسیاری از ژن‌های مرتبط با اوتیسم پنج سال پیش با این بیماری مرتبط نبودند. اکثر مراکز آزمایش ژنتیک نتایج را یک بار در سال بر اساس آخرین یافته ها تجزیه و تحلیل می کنند.

در صورت داشتن سابقه سلامت خانوادگی اختلال اوتیسم، احتمال توصیه پزشک به فرزند شما چیست؟

دانستن تاریخچه سلامت خانواده شخص از ASD می تواند به پزشک کودک کمک کند تا بهتر از کودک مراقبت کند. پزشک ممکن است کودک را از نظر علائم اولیه ASD با دقت بیشتری بررسی کند و ممکن است کودک را برای ارزیابی بیشتر به متخصص ارجاع دهد. هنگامی که کودک به دقت تحت نظر است، علائم ASD را می توان در 18 ماهگی یا کمتر مشاهده کرد. تشخیص قابل اعتماد ASD در حدود 2 یا 3 سالگی شایع تر است و معمولاً توسط متخصص رشد انجام می شود. اگر کودکی در سنین پایین مبتلا به ASD تشخیص داده شود، درمان موثرتر است. همچنین، تشخیص ASD برای تنظیم آموزش کودکان پس از شروع مدرسه مهم است.

اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، اگر سابقه بیماری ژنتیکی در خانواده شما، مانند سندرم X شکننده دارید، با پزشک مشاور ژنتیک مشورت نمایید.

نکات پایانی آزمایش ژنتیک و اختلال اوتیسم

اگر کودک مبتلا به ASD تشخیص داده شود، ممکن است پزشک کودک را برای مشاوره و آزمایش ژنتیک اوتیسم معرفی کند. آزمایش ژنتیک به دنبال علل ASD است اما نمی تواند برای تشخیص ASD استفاده شود. برخی از افراد مبتلا به ASD دارای ASD سندرمی هستند، به این معنی که علاوه بر داشتن ASD ویژگی های خاص دیگری نیز دارند، مانند ظاهر متفاوت با سایر افراد خانواده یا داشتن نقص مادرزادی. اکثر افراد مبتلا به ASD سندرمیک دلیل ژنتیکی برای ASD خود دارند.

آزمایش ژنتیک اوتیسم با احتمال بیشتری می تواند علت ژنتیکی ASD را برای افرادی با شرایط زیر پیدا کند:

• فرزند یا یکی دیگر از اعضای خانواده سندروم ASD دارد.
• یکی از اعضای خانواده دارای یک تغییر ژنتیکی مرتبط با ASD است که از طریق آزمایش ژنتیک اوتیسم پیدا شده است.
• یا چندین عضو خانواده دارای ASD هستند.

متداول‌ترین آزمایش برای افراد مبتلا به ASD، ریزآرایه کروموزومی نامیده می‌شود. این آزمایش کروموزوم ها را بررسی می کند تا ببیند آیا قسمت های اضافی یا گم شده ای وجود دارد که می تواند باعث ASD شود. CMA یک علت ژنتیکی را در 5٪ تا 14٪ از افراد مبتلا به ASD که این آزمایش را انجام می دهند، پیدا می کند.

علاوه بر این، کودکان مبتلا به ASD باید از نظر اختلالات ژنتیکی که می توانند باعث ASD شوند، از جمله موارد زیر بررسی شوند:

• سندرم X شکننده: این اختلال یکی از شایع ترین علل ناتوانی ذهنی است. سندرم X شکننده از هر 7000 مرد 1 نفر و از هر 11000 زن 1 نفر را مبتلا می کند. حدود نیم درصد از افراد (1 در 200) مبتلا به ASD سندرم X شکننده دارند. آزمایش سندرم X شکننده برای همه افراد مبتلا به ASD توصیه می شود.
• سندرم رت: این اختلال عمدتاً زنان را تحت تأثیر قرار می دهد. حدود 4 درصد از زنان مبتلا به ASD سندرم رت دارند. آزمایش سندرم رت باید برای زنان مبتلا به ASD در نظر گرفته شود.

اگر ریزآرایه و آزمایش ژنتیک اوتیسم دلیلی برای ASD پیدا نکرد، ممکن است توالی اگزوم کامل توصیه شود. توالی یابی کل اگزوم به دنبال تغییرات ژنتیکی در بخش هایی از DNA است که به عنوان دستورالعمل برای ساخت پروتئین عمل می کنند.

پس از آزمایش ژنتیک، مشاوره ژنتیک برای کمک به فرد در درک نتایج آزمایش و معنای آنها برای فرزند و خانواده مهم است. نتایج آزمایشات ژنتیکی می‌تواند اطلاعات مفیدی را در مورد نحوه درمان کودک مبتلا به ASD و اینکه کدام یک از اعضای خانواده احتمال بیشتری برای داشتن فرزند مبتلا به ASD دارند به پزشکان بدهد.