بیماری وبا چیست؟
وبا یک بیماری حاد اسهالی است که در اثر عفونت روده با باکتری ویبریو کلرا ایجاد می شود. افراد با قورت دادن غذا یا آب آلوده به باکتری وبا ممکن است بیمار شوند. عفونت اغلب خفیف یا بدون علائم است، اما گاهی اوقات می تواند شدید و تهدید کننده زندگی باشد.
از هر 10 نفر مبتلا به وبا 1 نفر علائم شدیدی را تجربه می کند که در مراحل اولیه عبارتند از:
- اسهال آبکی فراوان که گاهی اوقات به عنوان “مدفوع آب برنج” توصیف می شود
- استفراغ
- تشنگی
- گرفتگی عضلات پا
- بی قراری یا تحریک پذیری
ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی باید هنگام معاینه بیمار مبتلا به اسهال آبکی فراوان به دنبال علائم کم آبی بدن باشند. این شامل:
- ضربان قلب سریع
- از دست دادن خاصیت
- ارتجاعی پوست
- غشاهای مخاطی خشک
- فشار خون پایین
افراد مبتلا به وبا شدید ممکن است دچار کم آبی شدید شوند که می تواند منجر به نارسایی کلیه شود. در صورت عدم درمان، کم آبی شدید می تواند منجر به شوک، کما و مرگ در عرض چند ساعت شود.
اسهال شدید تولید شده توسط بیماران وبا حاوی مقادیر زیادی میکروب عفونی Vibrio cholerae است که در صورت بلعیدن می تواند دیگران را آلوده کند. این می تواند زمانی اتفاق بیفتد که باکتری روی غذا یا آب وارد شود.
برای جلوگیری از گسترش باکتری، تمام مدفوع (فضولات انسانی) افراد بیمار باید با احتیاط دور ریخته شود تا اطمینان حاصل شود که چیزی در اطراف آلوده نمی شود.
افرادی که از بیماران مبتلا به وبا مراقبت می کنند باید پس از دست زدن به هر چیزی که ممکن است با مدفوع بیماران آلوده باشد، دست های خود را به طور کامل بشویند.
وقتی بیماران وبا به سرعت درمان می شوند، معمولا بدون عواقب طولانی مدت بهبود می یابند. بیماران وبا معمولاً پس از بهبودی ناقل باکتری وبا نمی شوند، اما در صورت مواجهه مجدد بیمار می شوند.
اپیدمیولوژی بیماری وبا
بیماری وبا از باستان وجود داشته ودر طول تاریخ جمعیت های سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده است. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است : “وبا” سالانه حدود 1.3 تا 4 میلیون نفر را مبتلا می کند و 21000 تا 143000 نفر بر اثر آن جان خود را از دست می دهند. بیماری وبا میتواند علائم خفیف یا بدون علائم تافرم شدید و کشنده (در صورت عدم درمان) داشته باشد. تقریبا از هر 10 نفری که به وبا مبتلا می شوند 1 نفر دچار علائم شدید شده وبا از دست رفتن سریع مایعات بدن منجر به کم آبی شدید و شوک آنافیلاکسی شده و (در صورت عدم درمان) ممکن است منجر به مرگ در عرض چند ساعت شود پس تشخیص به موقع بیماری بسیار حائز اهمیت می باشد. (2) این باکتری در محل های برخورد اب رودخانه با دریا به مقدار زیاد یافت می شود.
چرخه آلودگی با عامل وبا و بیماریزایی
بیماری وبا نخستین بار در هندوستان در سال 1563 توسط پزشک پرتغالی به نام گارسیا ده اورتا (Garcia de Orta) توصیف شد و قبل از رابرت کخ ( درسال 1849 برای اولین بار جانورشناس فرانسوی به نام POUCHET ، در سال 1854 پزشک ایتالیایی به نام فیلیو پاچینی ، در سال 1854 جان اسنو پزشک مخصوص ملکه انگلستان ارتباط میان بیماری وبا و اب آشامیدنی را کشف و مرگ و میر ناشی از این بیماری را کاهش داد.) در نهایت روبرت کخ در سال 1883 باکتری وبا را جداسازی و شناسایی کرد.
در جهان ، از سال 1817 تا کنون هفت همه گیری “وبا ” رخ داده است؛ شروع این همه گیری از ایالت بنگال و از رودخانه سند هند بین سال های 1817 تا 1824 بوده است.
دوم بین سال های 1827تا 1835 رخ داد که عمدتا آمریکا و اروپا را تحت تاثیر قرار داد.
سومین همگیری بیماری وبا به شمال آفریقا و جنوب امریکا نیز رسید و در برزیل مشکل ساز شد.
همه گیری چهارم منطقه زیر صحرای بزرگ آفریقا نیز گرفتار شد.
همه گیری پنجم و ششم به دلیل اینکه باکتری وبا کشف شد و پیشگیری از آن نیز مشخص شده بود میزان مرگ و میر کاهش یافت.
اخرین همه گیری که در سال 1961 در اندونزی گزارش شد این باکتری با ظهور گونه جدید التور همراه بود که تا به امروز نیز در حال شیوع است.
اپیدمی مناطق آلوده
راه های انتقال بیماری وبا
- راه انتقال عامل “وبا ” از طریق مدفوع – دهان می باشد (Oral-Fecal). علاوه بر آب آلوده ، با مصرف سبزی های خام آلوده و یا سبزیجاتی که با کود انسانی تغذیه می شوند به انسان منتقل می شود.
- در مواردی که تغذیه ی شیرخواران با بطری به جای شیر مادر استفاده می شود از عوامل انتقال این باکتری می باشد. در کشور هایی که غذا های دریایی بصورت خام مصرف می شود از راه های انتقال می باشد.
- برخورد باکتری با زخم باز: زمانی که زخم باز در مجاورت آب های شور قرار بگیرد میتواند موجب انتقال بیماری شود.
راه های انتقال باکتری
خصوصیات باکتری وبا
نام باکتری مولد بیماری وبا Vibrio Cholerae می باشد؛ این باکتری گرم منفی، تاژک دار، از جنس Vibio و از خانواده ویبریوناسه می باشد. ویبریو کلرا در اولین جداسازی از نمونه های بالینی یک باسیل خمیده به شکل ویرگول، به طول 2-4 میکرومتر می باشد که به کمک تاژک قطبی خود بصورت حرکت خاص (Tumbling ) حرکت میکند.
این باکتری معمولا سوکروز و مانوز را بشکل اکسیداتیو مصرف میکند ولی قند آرابینوز را استفاده نمیکند؛ در PH قلیایی بهتر رشد میکند و در شرایط اسیدی از بین میرود. بنابراین برای انتقال آن از پپتون واتر (Peptone water ) با pH-9 استفاده میشود . این باکتری نسبت به املاح صفراوی مقاوم بوده و در کشت آن از محیط اختصاصی TCBS ) (Thio Citrate Bile Sucrose agar استفاده می شود که دارای سوکروز و نمک های صفراوی است. زمان دو برابر شدن آن حدود 30 دقیقه می باشد.
باکتری ایجاد کننده بیماری وبا دارای ژن توکسین (CTX ) می باشد. مکانیسم عملکرد توکسین این باکتری(CTX) باعث افزایش CAMP داخل سلولی شده و با افزایش CAMP موجب آزاد شدن یون سدیم و در پی آن ورود آب به داخل روده می شود که اسهال را در پی دارد.
گونه های ویبریوکلرا را توسط بیوتیپ و سروتیپ شناسایی میکنند ؛ویبریو کلرا دارای 4 بیوتیپ می باشد: کلرا-التور-آلبنسیس و پروتئوس
بیوتیپ کلرا و التورسبب وبای کلاسیک شده و سروتیپ O1 هستند یعنی بیماری زا هستند و بیوتیپ های آلبنسیس و پروتئوس معمولا با آنتی بادی ضد آنتی ژن O1 آگلوتینه نمیشوند و معمولا گونه غیرکلرا نامیده میشوند که عموما بیماری زایی کمتر دارند.
بنابراین سه گروه از سویه های ویبریوکلرا وجود دارد:
1-V.CO1
2- None-Toxigenic
3- NAG یا NCV
نحوه عملکرد CAMP
علائم بیماری وبا
علایم وبا می تواند پس از 2 تا3 روز پس از ورود باکتری ظاهر شوند (دوره کمون بیماری از چند ساعت تا 5 روز متغیر است).
علائم اولیه ی بیماری شامل موارد زیر می باشد :
– اسهال آبکی زیاد : اسهال مرتبط با وبا اصطلاحا بشکل آب برنج(Watery Rice (بطور ناگهانی ظاهر می شود و می تواند به سرعت باعث از بین رفتن مایعات بدن شود ،افراد مبتلا حدود یک لیتر آب در هر ساعت از دست میدهند.
– تهوع و استفراغ : استفراغ به ویژه در مراحل اولیه وبا رخ می دهد و میتواند ساعت ها ادامه یابد.
– کم آبی بدن : می تواند ظرف چند ساعت پس از شروع علائم وبا ایجاد شود و از خفیف تا شدید متغیر می باشد. که علائم عدم تعادل آب والکترولیت، شامل موارد زیر است :
– ضربان قلب تند
– از بین رفتن خاصیت ارتجاعی پوست
– غشای مخاطی خشک
– فشار خون پایین
– تشنگی زیاد
– گرفتن عضلاب بخصوص پشت پا
بیماری در کودکان علاوه بر موارد گفته شده می تواندخواب آلودگی شدید، تب، تشنج، کما را بهمراه داشته باشد.
علائم بیماری وبا
بیماری در زنان باردار خصوصا در سه ماهه سوم می تواند باعث مرگ جنین گردد.
بیماری در مواردی همچون ابتلا به بیماری کبد، سرطان، دیابت، HIV یا تالاسمی و کسانی که برای کاهش سطح اسید معده دارو مصرف می کنند، یا تحت عمل جراحی معده بوده اند و همچنین کسانی که سیستم ایمنی تضعیف شده دارند، شدیدتر و تهدید کننده جان می باشد.
جهت بررسی بیماری های نام برده شده و تشخیص آن می توانید به آزمایش کبد ، آزمایش سرطان ، آزمایش قند خون و آزمایش تشخیص بیماری های مقاربتی مراجعه نمایید.
پیشگیری از ابتلا به بیماری وبا
- این بیماری عمدتاً از طریق مصرف آب یا غذای آلوده منتقل می شود. بنابراین، بهبود دسترسی به آب آشامیدنی و امکانات بهداشتی میتواند به کاهش خطر انتقال وبا کمک کند.
- همچنین عدم مصرف غذاهای دریایی پخته نشده از مکانهایی که بهداشت رعایت نمی شود.
- واکسیناسیون: در کشور های پیشرفته در صورت مسافرت به مناطق آلوده پیشنهاد می شود از واکسن های خوراکی وبا OCVs) ) استفاده شوند.
- آموزش بهداشت: در مورد نگهداری و آماده سازی مناسب غذا و آب آشامیدنی، شستن دست ها، و شناخت علائم و نشانه های وبا باشد.
رعایت نکات زیر :
نوشیدن و استفاده از آب بطری.
شستن مکرر دست ها با صابون و آب سالم.
اگر دستشویی در دسترس نیست مدفوع را دفن کنید.
غذا را کاملا بپزید.
تامین آب مناسب و سالم مهم است.
برای ضد عفونی کردن آب یکی از گزینه های زیر را انتخاب کنید:
به مدت 1 دقیقه اب را بجوشانید.
آن را فیلتر کنید و ½ قرص ید یا 2 قطره سفید کننده خانگی به ازای هر 1 لیتر آب اضافه کنید.
از قرص های کلر زنی آب تجاری طبق دستورالعمل سازنده استفاده کنید.
روش های پیشگیری شخصی ابتلا به بیماری وبا
روش های پیشگیری شخصی ابتلا به بیماری وبا
روش های پیشگیری شخصی ابتلا به بیماری وبا
روش های پیشگیری شخصی ابتلا به بیماری وبا
سازمان غذا و دارو FAD Vaxchola را حداقل 10 روز قبل از سفر به مناطق مشکوک با یک دوز توصیه کرده بود ؛ تولید این واکسن در دوران کرونا در سال 2021 متوقف گردید.
واکسن بیماری وبا
واکسن های مورد تایید برخی مجامع بین المللی:
Dukoral
Euvichol plus
Shanchol
این واکسن ها دو دوز توصیه شده است ولی در کوذکان 2-5 سال 3 دوز توصیه می شود.
روش های تشخیص آزمایشگاهی بیماری وبا
وبا یک بیماری عفونی می باشد که توسط باکتری ویبریوکلرا ایجاد می شود و با انجام آزمایشات تخصصی قابل تشخیص می باشد.
آزمایش مدفوع برای تشخیص V.Chlorea
با مراجعه به آزمایشگاه آرامش یا ثبت درخواست این آزمایش در وب اپ آرامش، ابتدا یک ویال حاوی محیط آب پپتونه (Pepton Water) داده می شود. که مقداری از مدفوع بیمار به آن منتقل شده و سپس به آزمایشگاه تحویل گردد.
در صورت عدم دسترسی می توان نمونه مدفوع را در ظروف نمونه گیری مدفوع در کمتر از 2 ساعت به آزمایشگاه تحویل داد.
در نوزادان و افرادی که کنترل مدفوع امکان ندارد از سواپ مقعدی (Rectal soap) استفاده کرده و به محیط آب پپتونه منتقل شده و به آزمایشگاه ارسال می شود.
نمونه گیری و انتقال نمونه باید در 4 روز اول بیماری و قبل از مصرف آنتی بیوتیک باشد.
تشخیص با استفاده ازمحيط كشت انتخابي TCBS
بعداز 24 ساعت (در دماي 35 درجه) كلني هاي زرد براق در TCBS وكلنـي هاي بـي رنگ لاكتوزمنفي در Mac Conkey رشـــد مي كنند. علاوه براين ميتوان ازمحيط هاي غير انتخابي مانند Blood Agar استفاده کرد.
محیط کشت TCBC
در آزمایشگاه آرامش پس از جداسازی عامل احتمالی كلني هاي مشكوك ابتدا تست های همچون اکسیداز و تست Wet mount انجام شده و برای تشخیص دقیق تر بروي TCBS و TSI Triple suger Iron agar) كشت داده می شود.
تست اکسیداز مثبت
در آزمایشگاه آرامش برای تاکید (Confirm) نمونه های مشکوک با روش های سرولوژیک جهت برای تعیین سویه با آنتی سرم های هر سویه مورد آزمایش قرار می گیرد
تست تعيين حساسيت میکروبي
در آزمایشگاه آرامش بر اساس استاندارد CLSI , و دستورالعمل کشوری بررسی داروی موثر بر ویبریوکلرا بايد از تكنيك Kirby ‐Bauyer استفاده می شود
تست انتی بیوگرام تشخیص مقاومت ویبریوکلرا
درمان بیماری وبا
آنتیبیوتیک
در درمان بیماری وبا اولین اقدام تامین آب و الکترولیت بدن با استفاده از (ORS) می باشد. این محلول در سراسر جهان برای درمان اسهال استفاده می شود.
بیماران دارای فلج عصب روده و افرادی که استفراغ های شدید دارند حتما باید برایشان سرم تجویز شود.
بر اساس آزمایش حساسیت میکروبی دارو به بیمار تجویز می شود . بر اساس داروهای انتخابی ویبریوکلرا از تتراسایکلین و داکسی سایکلین و برای کودکان و زنان باردار سفیکسیم، آمپی سیلین، آزیترومایسین و اریترومایسین استفاده می شود.
نتیجه گیری:
عامل “وبا “هم در میان جوامع به خصوص جوامع محروم و فقیرکه بهداشت آب و دفع فضولات بصورت بهداشتی انجام نمی شود و هم در محیط طبیعی را در سیکل زندگی خود دارد. بیماری وبا یک عفونت حاد روده ای با اسهال آبکی بدنبال دارد که در کشور های صنعتی کمتر دیده می شود با این حال هنوز در همه ی نقاط جهان به خصوص مناطق محروم “وبا” یک مسئله جدی می باشد.
با تامین اب سالم، رعایت بهداشت و مراجعه به موقع برای تشخیص بیماری میتوان از مرگ و میر ناشی از این بیماری کاست.
نویسنده: مهسا کبیری مرنی
باز نگری: دکتر بیژن نعمان پور
:References
– Patrick R. Murray PhD , Ken Rosenthal PhD , Michael A. Pfaller MD : Medical Microbiology 9th Edition:2021
– F.Y.K. Wong, P.M. Desmarchelier, in Encyclopedia of Food Microbiology, 1999 – J.G. MorrisJr, in Encyclopedia of Food Sciences and Nutrition (Second Edition), 2003
– Roman Herzog, Kai Papenfort, in Methods in Enzymology, 2018
– J.L. Jones, in Encyclopedia of Food Microbiology (Second Edition), 2014
– Ana A. Weil, Jason B. Harris, in Molecular Medical Microbiology (Second Edition), 2015
– Matthew K. Waldor, Edward T. Ryan, in Mandell, Douglas, and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases (Eighth Edition), 2015
– T. Ramamurthy, G.B. Nair, in Encyclopedia of Food Safety, 2014
– Munirul Alam, M. Tarequl Islam, Shah Manzur Rashed, Fatema-tuz Johura, Nurul A. Bhuiyan, Gabriela Delgado, Rosario Morales, Jose Luis Mendez, Armando Navarro, Haruo Watanabe ,Nur-A Hasan Rita R. Colwell, and Alejandro Cravioto: Vibrio cholerae Classical Biotype Strains Reveal Distinct Signatures in Mexico, J Clin Microbiol. 2012 Jul; 50(7): 2212–2216
– Smith, A. M., Sekwadi, P., Erasmus, L. K., Lee, C. C., Stroika, S. G., Ndzabandzaba, S….Weill, F. (2023). Imported Cholera Cases, South Africa, (2023) Emerging Infectious Diseases, 29(8), 1687-1690. https://doi.org/10.3201/eid2908.230750.
