عفونت ادراری + انواع، علائم، علل و تشخیص

عفونت ادراری چیست؟ (Urinary Tract Infections)

یکی از مشکلاتی که ممکن است همه ما یکبار در طول دوران زندگی خود تجربه کنیم، عفونت دستگاه ادراری است. بیماری میتواند به علت رشد باکتری ها، قارچ ها و یا ویروس باشد. عفونتی که در دستگاه دفع ادرار رخ می دهد ممکن است قسمت فوقانی (کلیه ها و مجاری مرتبط) و یا قسمت پایین آن ( مثانه و مجاری خروجی ادار) باشد. در صورتی که به تازگی به این بیماری مبتلا شده اید حتما در اولین فرصت به متخصص مراجعه کنید تا با انجام آزمایشات مربوط به عفونت ادراری، ودر صورت بیماری ، درمان را شروع کند. تاخیر در درمان و پیشروی عفونت می تواند مشکلات جبران ناپذیر و نهایتا مرگ را بدنبال داشته باشد.

انواع عفونت ادراری(UTI)

دستگاه ادراری به دوبخش تحتانی و فوقانی تقسیم می شود. دستگاه ادراری تحتانی از دوبخش مثانه و مجاری ادرار یا پیشابراه و دستگاه ادراری فوقانی از دو عدد کلیه و دو حالب تشکیل شده است. لذا عفونت های ادراری در هرکدام از دستگاه های فوق می تواند رخ دهد:

• عفونت کلیه ها – پیلونفریت (Pyelonephritis): که معمولاً در نتیجه عفونت خون که منشاه آن جای دیگری است ویا از قسمت پایین ادرار از طریق پایین به بالا در دستگاه ادراری عفونت ایجاد می شود.
• عفونت مجرای ادرار – اورتریت (Urethritis): عفونت لوله های مجاری ادراری که ادرار را از مثانه به خارج تخلیه می کند می باشد.
• عفونت مثانه – سیستیت (Cystitis): عفونت در مثانه که اغلب از عفونت مجرای ادرار به سمت بالا حرکت کرده است منشا می گیرد.

نزدیک به 80 تا 90 درصد از عفونت های مثانه توسط اشریشیا کلی(Escherichia coli ) ایجاد می شود

علائم و نشانه‌های عفونت دستگاه ادراری (UTI)

علائم و نشانه‌های نشان‌دهنده عفونت دستگاه ادراری بر اساس جنس در سنین مختلف متفاوت است اما در یک یا چند مورد زیر مشترک هستند :

• تب
• تپش قلب
• بی قراری و بی اشتهایی
• دفع مکرر مقدار کمی ادرار
• میل مداوم به ادرار کردن
• احساس سوزش هنگام ادرار کردن
• ادرار کدر و بدبو
• دفع ادرار قرمزیا صورتی رنگ – نشان دهنده وجود خون در ادرار است
• زنان درد لگن را به خصوص در مرکز لگن و اطراف استخوان شرمگاهی تجربه می کنند
• در موارد شدید و کنترل نشده می تواند در خون منتشر شود و مشکلات تهدید کننده بهمراه داشته باشد.

اگر بر اساس علائم خود مشکوک به عفونت ادراری هستید، با پزشک خود تماس بگیرید. پزشک علائم شما را بررسی کرده و معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. برای تأیید تشخیص UTI، پزشک باید ادرار شما را از نظر میکروب آزمایش کند.

کودکان کوچکتر نمی توانند در مورد علائم UTI که دارند به شما اطلاع دهند. در حالی که تب شایع ترین علامت عفونت ادراری در نوزادان و کودکان تازه بدنیا آمده است.

فاکتورهای تاثیرگذار در ایجاد عفونت ادراری (UTI)

عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI) معمولاً در اثر ورود باکتری‌های مدفوع به دستگاه ادراری ایجاد می‌شوند.و از آن طریق به قسمت فوقانی دستگاه ادراری کشیده می شود.
زنان بعلت ساختار فیزیولوژیک دستگاه تناسلی ومجرای ادراری کوتاه تر نسبت به مردان ، بیشتر به عفونت مثانه یا کلیه دچار می شوند.

• سن (افراد بالای 65 سال ،با احتمال بیشتر به UTI مبتلا می شوند)
• افراد در سنین فعال رابطه جنسی
• بارداری
• دیابت
• داشتن سنگ
• دفع ناقص ادرار (مانند بزرگ شدن پروستات در مردان و یبوست در کودکان)
• استفاده طولانی از کاتترهای ادراری (لوله های که برای تخلیه ادرار استفاده می شود)
• سیستم ایمنی ضعیف شده افراد تحت شیمی درمانی ، افراد دارای (HIV)
• ننوشیدن مایعات کافی
• تمیز و خشک نکردن ناحیه تناسلی
• مجاری ادراری غیر طبیعی مادر زادی
• کاهش تحرک پس از جراحی یا استراحت طولانی مدت در بستر

آزمایشهای تشخیص عفونت ادراری(UTI)

1. آزمایش کامل ادرار: (Urine analysis = UA)

این آزمایش از مشخصات فیزیکی و ظاهری ، شیمیایی و میکروسکوپی را در بر می گیرد. که درآن محصولات جانبی ناشی از متابولیسم طبیعی و غیرطبیعی ، سلول ها ، قطعات سلولی و باکتری ها را اندازه گیری می کند .(این آزمایش در آزمایشگاه آرامش قابل انجام است)

• بررسی ظاهری ادرار (Visual Exam)

o رنگ ادرار(color)
o وضوح ادرار(clarity)

• بررسی شیمیایی (Chemical Exam)

o وزن مخصوص ادرار(Specific gravity)
o pH ادرار یا میزان اسیدیته ادرار
o بیلی روبین ادرار(Bilirubin)
o اوروبیلینوژن (Urobilinogen)
o پروتئین ادرار (Protein)
o گلوکز یا همان قند ادرار (Glucose)
o کتون ها (Ketones)
o خون (هموگلوبین) و میوگلوبین در ادرار(Blood (Hemoglobin) and Myoglobin)
o لکوسیت استراز(Leukocyte esterase)
o نیتریت (Nitrite)
o اسید اسکوربیک (ویتامینC)

• بررسی میکروسکوپی

o سلولهای قرمز خون (RBC)
o گلبول های سفید خون (WBC)
o سلولهای اپیتلیال (Epithelial cells)
o باکتریها، مخمر و انگل (Bacteria, Yeast and Parasites)
o کست ها (Casts)
o بلورها (Crystals)

2. آزمایش کشت ادرار:( Urine Culture )

با نجام کشت ادراردر شرایط استریل و محیط های غنی کننده و اختصاصی باکتری های عامل عفونت پس از گرمخانه گذاری به مدت 18-24 ساعت در صورت وجود شناسایی می گردد.

پس از شناسایی ، میزان حساسیت باکتری عامل عفونت به انواع آنتی بیوتیک ها از طریق کشت بررسی می گردد. به این آزمایش تست تعیین حساسیت (یا آنتی بیوگرام )گفته می شود .بنابر این پزشک میتواند با تجویز موثر داروی آنتی بیوتیک در ازبین بردن عامل عفونت و جلوگیری از مقاومت میکروب ها هم به بیمار و هم جامعه کمک نماید.

آزمایش کشت ادرار در آزمایشگاه آرامش با کادر مجرب و زیر نظرمتخصصین قابل انجام می باشد.

در مواردی که مشکوک به عامل عفوت غیر قابل کشت و یا ویروسی شوند، نیاز به انجام آزمایشات ویژه می باشد.که در آزمایشگاه آرامش با روش مولکولی و Real Time PCR قابل انجام و شناسایی است.

روش نمونه گیری ادرار

برای انجام آزمایش ادرارشرایط نمونه گیری بسیار مهم می باشد و در نتیجه آزمایش بسیار موثر است .بعنوان اصلی کلی برای نمونه هایی که جهت کشت ادرار بکار می رود دو نکته اهمیت دارد:

1- ادرار صبحگاهی و اولین ادرار ارجحیت دارد.

2- ابتدای ادرار تخلیه شده و وسط جریان ادرار به ظرف منتقل گردد.

• در خانم ها و دختران

– از بخش نمونه گیری “آزمایشگاه آرامش “یک ظرف کوچک با درب قرمز برای نمونه ادرار تحویل بگیرید.

– در سرویس بهداشتی، دست های خود را با آب و صابون بشویید و سپس خشک کنید.

– درب ظرف ادرار را با احتياط باز كنيد. تحت هيچ عنوان دست‌هاي شما نبايد با سطح داخلي ظرف ادرار يا داخل درب آن تماس پيدا كند.

– با يك دست، چين‌هاي پوستي دستگاه تناسلي(که به آنها لب یا لابیا نیز می گویند) را از هم باز كرده و با دستمال يك‌بار مصرف اطراف مقعد و پيشابراه را از جلو به عقب تميز كنيد( و یا ناحیه را با آب تمیز بشویید.). اين كار را دو بار تكرارکنید. در هر بار تميز كردن از يك دستمال جديد استفاده نموده و دستمال قبلي را دور بياندازيد.

– پس از خشک شدن با دو انگشت قسمت لب های دستگاه تناسلی را نگهدارید طوری که در زمان خروج ادرار، با آنها تماس نداشته باشد. شروع به ادرار کردن در توالت کنید. قسمت اوليه ادرار (2 ثانيه اول) را دور ريخته ،ادرار را نگهدارید و ظرف نمونه گیری ادرار را روبرو محل خروج ادرار قرار دهید. 4/3 ظرف را (حداقل نصف) پر کنید.

– درب ظرف را بسته و آن را به آزمايشگاه تحويل دهيد.
در صورتي كه نمونه خارج از آزمايشگاه تهيه مي‌شود، لازم است تا به سرعت به آزمايشگاه ارسال شده و تا آن زمان در جاي خنك نگهداري شود.

• در آقایان و پسران

1. از بخش نمونه گیری “آزمایشگاه آرامش “یک ظرف کوچک با درب قرمز برای نمونه ادرار تحویل بگیرید.

2. در سرویس بهداشتی، دست های خود را با آب و صابون بشویید و سپس خشک کنید.

3. درب ظرف ادرار را با احتياط باز كنيد. تحت هيچ عنوان دست‌هاي شما نبايد با سطح داخلي ظرف ادرار يا درب آن تماس پيدا كند.

4. قبل از شروع ادرار کردن، به آرامی نوک آلت تناسلی در اطراف دهانه را با یک دستمال مرطوب تمیز یا یک پارچه تمیز با آب و صابون پاک کنید (اگر هنوز ختنه نشده اید، پوست ختنه گاه خود را به آرامی عقب بکشید، سپس نوک آلت تناسلی را بشویید). محل را با آب تمیز بشویید.

5. ظرف ادرار را در یک دست بگیرید، شروع به ادرار کردن در توالت کنید.بعد از اینکه قسمت اول ادرار به توالت رفت، ظرف را زیر جریان ادرار قرار دهید. 4/3 ظرف را (حداقل نصف) پر کنید.

6. توجه داشته باشيد كه ظرف مذكور تحت هيچ عنوان با پوست اطراف ناحيه تناسلي تماس پيدا نكند.

7. درب ظرف را بسته و آن را به آزمايشگاه تحويل دهيد.

8. در صورتي كه نمونه خارج از آزمايشگاه تهيه مي‌شود، لازم است تا به سرعت به آزمايشگاه ارسال شده و تا آن زمان در جاي خنك نگهداري شود.

• در نوزادان

در نمونه گیری بایستی بگونه ای باشد که تمیز و از آلودگی میکروبی توسط محیط جلوگیری گردد . لذا ابتدا دست ها را کاملا با آب و صابون بشویید.بسته به جنس و کنترل ادرارنمونه گیری مقداری متفاوت است.

الف) کودکانی که کنترل ادرار خود را ندارند.

1. نمونه گيري ادرار در نوزادان در كيسه ادرار (Urine Bag) استريل صورت مي گيرد که با مراجعه به آزمایشگاه آرامش می توانید آنرا تحویل بگیرید.

محل ادرار نوزاد را (ناحيه تناسلي) با آب ولرم و صابون (مخصوص نوزادان) شستشو دهید، به گونه اي كه هيچ روغن، پودر بچه و صابون هاي حاوي لوسيون روي پوست محل شسته شده باقي نماند و بهتر است خشك شدن محل شستشو در هوای آزاد صورت گيرد و از حوله، دستمال و مانند آن استفاده نشود.

2. در مورد نوزادان دختر، ناحيه تناسلي و اطراف آن تا مقعد شستشو داده شود. شستشو باید از جلو به عقب باشد در دختر بچه‌ها کاملا لبها را باز نموده و به آرامی شستشو دهید .در مورد نوزاد پسر شستن آلت تناسلي و اطراف آن كافي است. جهت وصل كردن كيسه ادراراستريل براي نوزاد پسر، لايه محافظ روي كيسه ادرار جدا شده و آلت تناسلي درون سوراخ كيسه قرار گيرد و محل چسب دار به اطراف محل آلت تناسلي چسبانده شود و براي نوزاد دختر لايه محافظ كيسه را جدا كرده و از قسمت تحتاني روي و اطراف ناحيه تناسلي را بكشيد تا چين هاي پوست باز شده و كيسه به دقت در اطراف اين چين ها چسبيده شود، دقت فرماييد تا كيسه در تمام قسمت ها چسبيده شود.

باتوجه به اینکه توصیه می شود هر دو ساعت شیر دهی انجام شود . بهتر است نزدیک صبح که شیردهی انجام می شود انجام پذیرد زیرا نوزاد در عمل شیر دهی تحریک شده و ادرار می کند.

3. پس از جمع آوري ادرار در كيسه، بلافاصله درون ظرف استريل (براي كشت ادرار) قرار دهيد و حداكثر تا 2 ساعت به آزمايشگاه منتقل نمائيد.

– در مواردی که نمونه ادراراز نوزاد امکان پذیر نباشد (دانشمندی استرالیایی روش را ابداع کرده است) بدین صورت که برای تهیه نمونه ادرار تمیز در نوزادان (۱ تا ۱۲ ماه) یک گاز طبی را در سالین استریل که سرد شده خیس کنید، سپس آن را در ناحیه سوپراپوبیک نوزاد قرار دهید. با اعمال این روش احتمال دفع ادرار توسط نوزاد بالاتر می‌رود.

ب) نوزادانی که با سرپاگرفتن و ارادی ادرار می نمایند.

1- ناحیه تناسلی کودک را با صابون بچه شستشو داده سپس خوب آبکشی نمایید (شستشو باید از جلو به عقب باشد در دختر بچه‌ها کاملا لبها را باز نموده و به آرامی شستشو دهید.)

2- وسط جریان ادرار را به نحوی که ادرار با پوست کودک تماس پیدا نکند در ظرف استریلی که از آزمایشگاه تحویل گرفته¬اید جمع¬آوری نمایید (بگذارید قسمتی از اول ادرار خارج شود سپس اقدام به جمع آوری نمایید).

3- در هنگام جمع آوری دقت نمایید داخل ظرف و درب آن را لمس نکنید.

در مواردی که عفون ناحیه مثانه و یا اینکه احتمال آلودگی نمونه وجود دارد از روش های دیگر همچون کاتتردر مثانه (سوند ادراری) ویا روش سوپراپوبیک که در بیمارستان پزشک با سرنگ نمونه را از مثانه نوزاد میگیرد انجام می شود.

روش های پیشگیری و کاهش خطر ابتلا به UTI

این مراحل ممکن است به کاهش خطر ابتلا به UTI کمک کند:

• مایعات به خصوص آب زیاد بنوشید. نوشیدن آب به رقیق شدن ادرار کمک می کند. این منجر به دفع بیشتر ادرار می شود و به باکتری ها اجازه می دهد تا قبل از شروع عفونت از دستگاه ادراری خارج شوند.

• از جلو به عقب پاک کنید. این کار در خانم هارا بعد از ادرار و بعد از اجابت مزاج انجام دهید. به جلوگیری از گسترش باکتری از مقعد به واژن و مجرای ادرار کمک می کند.

• پس از ادرار کردن خودرا با دستمال کاغذی خشک کنید.

• از محصولات بالقوه تحریک کننده زنانه خودداری کنید. استفاده از آنها در ناحیه تناسلی می تواند مجرای ادرار را تحریک کند. این محصولات شامل اسپری های ضد تعریق و پودر می باشد.

• روش کنترل بارداری خود را تغییر دهید. دیافراگم ها، کاندوم های بدون روغن یا کاندوم با اسپرم کش می توانند به ورود باکتری ها کمک کنند.

اگر اغلب به عفونت ادراری مبتلا می شوید، ممکن است پزشک برای مدت کوتاهی به شما آنتی بیوتیک با دوز پایین بدهد تا از عود عفونت جلوگیری کند. پزشک ممکن است این رویکرد محتاطانه را برای درمان عفونت های ادراری مکرر توصیه کند، زیرا بدن شما می تواند در برابر آنتی بیوتیک مقاومت کند.

• نویسنده: فاطمه عصار
• بازنگری شده توسط: دکتر بیژن نعمان پور