ویروس پاپیلومای انسانی(HPV)، یکی از شایع‌ترین عفونت‌های مقاربتی در سراسر جهان است که بخش قابل‌توجهی از جمعیت فعال جنسی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شناخت HPV، انتقال، تشخیص و پیشگیری از آن برای حفظ سلامت جنسی و جلوگیری از ایجاد عوارض جدی سلامتی بسیار مهم است. در اینجا به بررسی جنبه‌های مختلف HPV از جمله انتقال آن، ضرورت انجام آزمایش HPV، فرایند تشخیص این ویروس و روش‌های پیشگیری از ابتلا به آن خواهیم پرداخت.
HPV چیست و چگونه منتقل می‌شود؟
HPV ویروس مقاربتی بسیار شایعی است که بیش از ۲۰۰ سویه مختلف از آن وجود دارد. انواع مختلف این سویه‌ها می‌توانند باعث ایجاد چندین نوع سرطان، به‌ویژه سرطان دهانه رحم و همچنین بیماری‌های خطرناک دیگری مانند زگیل تناسلی شوند. این ویروس به‌قدری در جهان شایع است که تقریباً همه افراد فعال از نظر جنسی، در مقطعی از زندگی خود به آن آلوده می‌شوند.
HPV عمدتاً از طریق تماس پوست به پوست در طول رابطه جنسی واژینال، مقعدی یا دهانی منتقل می‌شود. این امر بدین معنی است که حتی در صورت وجود رابطه غیرنفوذی، ویروس همچنان از طریق تماس پوست ناحیه تناسلی قابل‌انتقال است. این ویروس همچنین می‌تواند در حین زایمان از مادر به کودک منتقل شود، اگرچه این مورد کمتر رایج است. حتی در نادرترین موارد، ممکن است فرد به علت داشتن زخم در ناحیه تناسلی و قرارگرفتن در یک محیط عمومی مانند استخر که افراد ناقل HPV از آن استفاده کرده‌اند، به این ویروس آلوده گردد(هنوز تایید علمی نشده است ولی از طریق استفاده وسایل مشترک اپیلاسیون و سرویس فرنگی مشترک محتمل است).
HPV پرخطر و کم‌خطر: تفاوت‌ها و عوارض:
سویه‌های مختلف HPV، بر اساس پتانسیل آنها در ایجاد سرطان به انواع پرخطر و کم‌خطر دسته‌بندی می‌شوند؛
HPV پرخطر: این دسته از ویروس‌های HPV، از جمله HPV 16 و HPV 18، باعث ایجاد انواع سرطان مانند سرطان دهانه رحم، سرطان مقعد، سرطان آلت تناسلی و سرطان حلق در فرد آلوده می‌گردند. عفونت‌های مربوط به HPV پرخطر، اغلب بدون علائم اولیه ظاهر می‌شوند. برای مثال در مورد سرطان رحم، ابتدا ممکن است منجر به تغییرات سلولی در دهانه رحم شوند که این تغییرات علایمی ندارند و در صورت عدم تشخیص، نظارت و پیشگیری در نهایت به سرطان تبدیل می‌شوند.
HPV کم‌خطر: انواع کم‌خطر این ویروس معمولاً باعث ایجاد بیماری‌های خوش‌خیم‌تر مانند زگیل تناسلی می‌شوند که گرچه به‌اندازه سرطان خطرناک به نظر نمی‌رسند و تهدیدکننده زندگی نیستند، اما بسیار ناراحت‌کننده‌اند و برای فرد مبتلا خوشایند نمی‌باشند. این زگیل‌ها در ناحیه تناسلی قابل‌مشاهده‌اند و ممکن است سوزش و خارش داشته باشند. زگیل‌ها ممکن است به‌صورت برآمدگی‌های کوچک یا بزرگ ظاهر شوند که صاف، برجسته یا گل‌کلمی شکل‌اند. در شکل زیر تصویری از انواع زگیل‌های تناسلی دیده می‌شود.
چرا HPV منجر به سرطان می‌گردد؟
در بسیاری از موارد، عفونت‌های HPV بدون علامت و حتی عارضه هستند و با پاکسازی ویروس توسط سیستم ایمنی بدن، خودبه‌خود برطرف می‌شوند؛ بنابراین، ممکن است حتی فرد متوجه نشود که به HPV آلوده بوده است. درعین‌حال، در برخی مواقع HPV باقی می‌ماند و ایجاد عوارض می‌کند. حتی در سویه‌های پر خطر این ویروس که می‌توانند منجر به سرطان شوند، ممکن است سیستم ایمنی موفق شود HPV را سرکوب کند و از بروز سرطان جلوگیری شود، اما معمولاً به دلیل بی‌علامت بودن، فرد به وجود آلودگی ویروسی در بدن خود پی نمی‌برد. حتی پزشک متخصص، ممکن است تا سال‌ها پس از ابتلای فرد به HPV سرطان را تشخیص ندهد؛ زیرا تغییرات در سلول‌های آلوده به HPV به‌کندی رخ می‌دهد. انواع سرطان ناشی از HPV به صورت‌های زیر بروز می‌کنند؛
- سرطان رحم علائم متنوعی دارد که می‌توانند خفیف یا شدید باشند. این علائم شامل موارد زیر است: تهوع، درد در ناحیه لگن، زیر شکم، پشت و پاها، رابطه جنسی دردناک، ترشحات غیرمعمول آبکی همراه با خون، خونریزی بین دوره‌های قاعدگی یا در دوره یائسگی و خونریزی‌های سنگین در زمان قاعدگی.
- علائم سرطان مقعد مرتبط با HPV عبارت‌اند از خونریزی، ترشح، درد یا خارش مقعد، تورم غدد لنفاوی در ناحیه مقعد یا کشاله ران و تغییر در عادات روده یا شکل مدفوع.
- سرطان آلت تناسلی می‌تواند منجر به موارد زیر شود: تغییرات بافتی روی آلت تناسلی مانند تغییر رنگ، ضخیم‌شدن پوست آلت، تجمع بافتی و رشد توده‌های دردناک یا بدون درد روی آلت تناسلی که گاهی ممکن است خونریزی هم داشته باشند.
- سرطان حلق می‌تواند باعث ایجاد گلودرد مداوم یا گوش‌درد، سرفه‌های مداوم، مشکل در تنفس یا بلع، کاهش وزن، تغییر صدا یا گرفتگی صدا و رشد توده در گردن شود.
آیا HPV می‌تواند برای آقایان نیز خطرناک باشد؟
بله، همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد هر کسی که از نظر جنسی فعال است، پتانسیل ابتلا به این ویروس را دارد. به طور غلط در اذهان عمومی این طور جاافتاده است که HPV فقط زنان را درگیر می‌کند و مردان تنها به‌عنوان ناقلین این ویروس به زنان در نظر گرفته می‌شوند. این در حالی است که در مردان نیز ممکن است در اثر HPV، روی آلت تناسلی، بیضه‌ها، مقعد، کشاله ران و ران‌ها، زبان و سقف دهان زگیل ایجاد شود. همچنین، خطر ابتلا به سرطان‌های حلق، آلت تناسلی و مقعد بر اثر آلودگی HPV در آقایان نیز وجود دارد.
چه کسانی بیشتر در معرض آلودگی به HPV هستند؟
به‌طورکلی ابتلا به HPV برای هر کسی ممکن است رخ دهد؛ اما آمار نشان داده است که برخی عوامل احتمال ابتلا به این ویروس را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از؛
- داشتن شرکای جنسی متعدد و روابط جنسی محافظت نشده./
- شروع فعالیت جنسی از سنین پایین./
- ابتلا به سایر بیماری‌های مقاربتی مانند ایدز که سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند./
- آسیب‌دیدگی پوست نواحی تناسلی، مقعدی و دهان در زمان رابطه جنسیِ محافظت نشده./
آیا پس از رابطه جنسی باید آزمایش HPV بدهید؟
اگر فکر می‌کنید بلافاصله پس از رابطه جنسی باید تست HPV بدهید، در اشتباه هستید. این ویروس دوره نهفتگی نسبتاً طولانی دارد و ممکن است هفته‌ها و ماه‌ها طول بکشد که بتوان با انجام آزمایش آن را تشخیص داد.
چه زمانی باید تست HPV بدهید؟
زنان باید غربالگری منظم سرطان رحم داشته باشند و انجام تست HPV باید بخشی از این غربالگری منظم باشد. کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان توصیه کرده است که زنان غربالگری سرطان دهانه رحم را از سن 21 سالگی به بعد، صرف‌نظر از اینکه رابطه جنسی داشته‌اند یا خیر، شروع کنند. بعلاوه، برای زنان بین 21 تا 29 سال انجام تست پاپ‌اسمیر هر سه سال یکبار توصیه شده است. برای افراد بین 30 تا 65 سال نیز، انجام هم‌زمان تست پاپ‌اسمیر و تست HPV حداقل هر پنج سال یکبار، یا تست پاپ‌اسمیر به‌تنهایی هر سه سال یکبار ضروری است. درصورتی‌که سلول‌های دهانه رحم غیرطبیعی شده باشند، در تست پاپ‌اسمیر تشخیص داده می‌شوند و می‌توان اقدامات لازم برای پیشگیری از ایجاد سرطان را لحاظ کرد. متاسفانه در حال حاضر هیچ غربالگری رایجی برای تشخیص HPV در مردان در دسترس نیست.
آزمایشگاه شبانه‌روزی آرامش یکی از معتمدترین مراکز برای انجام تست HPV در ایران و تهران است که با به‌کارگیری نیروهای متخصص، نتایج تست HPV شما را در کوتاه‌ترین زمان ممکن در اختیارتان قرار می‌دهد.
تست HPV چگونه انجام می‌شود؟
پزشک، از اسپکولوم برای بررسی دهانه رحم و جمع‌آوری نمونه سلولی از واژن، استفاده می کند. سپس این نمونه برای تحلیل DNA به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا وجود یا عدم وجود HPV در نمونه مشخص گردد. پس از انجام آزمایش، بیماران می‌توانند به فعالیت‌های معمول روزانه خود بازگردند و عموماً مشکلی نخواهند داشت.
برای آقایان در حال حاضر هیچ تست تایید شده‌ای جهت تشخیص زودهنگام و غربالگری HPV وجود ندارد. تنها درصورتی‌که زگیل تناسلی ایجاد شده باشد، بازرسی چشمی یا بیوپسی زگیل‌ها و انجام آزمایش بر روی آنها برای تشخیص نوع سویه آلوده‌کننده HPV و جلوگیری از پیشرفت بیماری می‌تواند انجام شود. یا درصورتی‌که فرد علایم ابتلا به HPV را در خود مشاهده کند، می‌تواند برای بیوپسی از ناحیه مقعد یا حلق به مراکز مراقبتی مراجعه کند.
تفسیر نتایج آزمایش HPV:
مثبت‌بودن تست HPV نشان‌دهنده وجود سویه‌های پرخطر HPV است که می‌توانند منجر به سرطان دهانه رحم شوند. بااین‌حال، این بدان معنا نیست که فرد حتماً به سرطان دهانه رحم مبتلا شده‌است. بلکه این می‌تواند تنها نشان‌دهنده خطر ابتلا به سرطان باشد که انجام آزمایش‌ها منظم برای نظارت بر شرایط بیماری را می‌طلبد تا از پیشرفت آن و ایجاد سرطان جلوگیری شود.
نتیجه آزمایش HPV منفی به این معنی است که هیچ HPV پرخطری در نمونه شناسایی نشده است. نتیجه منفی تضمین نمی‌کند که فرد کاملاً عاری از HPV هست، زیرا سویه‌های زیادی از این ویروس وجود دارد که ممکن است کم‌خطر یا بی‌خطر باشند، اما نشان‌دهنده خطر کمتر ابتلا به سرطان دهانه رحم است.
نکات مهمی که قبل از انجام تست HPV باید در نظر داشت:
- با پزشک خود مشورت کنید و مطمئن شوید که به‌خوبی در مورد دلیل و نحوه انجام این تست توجیه شده‌اید و می‌دانید هر نتیجه‌ای که به دست می‌آید چه معنایی می‌تواند داشته باشد.
- پزشک خود را در جریان سوابق بیماری‌های جنسی خود و داروهایی که مصرف می‌کنید، قرار دهید.
- همچنان که پیش‌تر ذکر شد، در نظر داشته باشید که بلافاصله پس از رابطه جنسی، آلودگی HPV در این تست مشخص نمی‌شود.
- حداقل دو روز قبل از آزمایش از انجام فعالیت‌هایی که می‌توانند در نتایج آزمایش تداخل ایجاد کنند بپرهیزید، مانند آمیزش جنسی، استفاده از روان‌کننده‌ها، دوش واژینال، استفاده از شیاف، تامپون، اسپرم‌کش یا ژل ضدبارداری.
- برای اطمینان از دقت نتایج، توصیه می‌شود از انجام تست HPV در طول دوره قاعدگی خودداری کنید.
- پس از انجام تست و دریافت نتایج، درصورتی‌که ناهنجاری یا تغییرات سلولی تشخیص داده شود، برای ارزیابی بیشتر لازم است آزمایش‌های اضافی مانند کولپوسکوپی یا بیوپسی صورت گیرد.
می‌توانید قبل از انجام آزمایش HPV با مشاورین آزمایشگاه شبانه‌روزی آرامش تماس بگیرید تا باتوجه‌به شرایط سلامت شما، کلیه نکات کلیدی لازم قبل از انجام تست را در اختیارتان بگذارند.
درمان HPV:
در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای HPV در دسترس نیست، اما مدیریت به‌موقع بیماری می‌تواند به جلوگیری از پیشرفت آن کمک کند. پزشک می‌تواند زگیل تناسلی ایجاد شده در اثر HPV را با داروهای تجویزی درمان کند یا با جراحی از بین ببرد. برداشتن زگیل‌ها بستگی به‌اندازه، محل و شکل آنها دارد و از طریق انجماد یا سوزاندن آنها صورت می‌گیرد. باید در نظر داشت که برداشتن زگیل‌ها به معنی پاکسازی ویروس از بدن نیست و نمی‌تواند از انتقال آن به شریک جنسی جلوگیری کند. اگر HPV به یکی از اشکال رایج سرطان تبدیل شود، پزشک ترکیبی از جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی را برای درمان فرد در نظر می‌گیرد.
پیشگیری از HPV:
- واکسیناسیون:
واکسن HPV ابزاری بسیار موثر در پیشگیری از عفونت مرتبط با این ویروس است. واکسن HPV برای همه نوجوانان 11 تا 12 ساله توصیه می‌شود، اگرچه می‌توان آن را از سن 9 سالگی نیز تزریق کرد. همچنین برای بزرگسالان جوانی که واکسن را دریافت نکرده‌اند، تا سن 26 سالگی توصیه می‌شود. برای بزرگسالان 27 تا 45 ساله، واکسن ممکن است بر اساس نیازهای سلامت فرد و وجود عوامل خطر توصیه شود. چندین واکسن HPV از جمله Gardasil و Cervarix وجود دارند. این واکسن‌ها برای پیشگیری از ابتلا به رایج‌ترین سویه‌های پرخطر و کم‌خطر HPV طراحی شده‌اند و بسته به سن فرد، در دو یا سه دوز تجویز می‌شوند. این واکسن‌ها عوارض جانبی جدی هم ندارند و تنها ممکن است در برخی افراد، درد در محل تزریق، تورم، تغییر رنگ خفیف و سردرد مشاهده شود. لازم به ذکر است که واکسن‌های HPV از ابتلا به سایر بیماری‌های مقاربتی جلوگیری نمی‌کنند.
- سبک زندگی سالم:
سیستم ایمنی قوی نقش مهمی در پاکسازی عفونت‌های HPV ایفا می‌کند. داشتن رژیم غذایی متعادل و غنی از ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها مانند میوه‌ها و سبزیجات، ورزش منظم، خواب کافی (بین 7 تا 9 ساعت خواب باکیفیت در شبانه‌روز) و اجتناب از سیگارکشیدن و مصرف مشروبات الکلی که می‌توانند سیستم ایمنی را تضعیف کنند، همگی عواملی هستند که رعایت آنها خطر بروز HPV در بدن و ابتلا به سرطان را کاهش می‌دهد.
- روابط جنسی مراقبت شده:
پرهیز از رابطه با شرکای جنسی متعدد، هم خطر ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را کاهش می‌دهد و هم به بهداشت روانی افراد کمک خواهد کرد.
- استفاده از کاندوم:
کاندوم نمی‌تواند خطر ابتلا به HPV را به طور کامل از بین ببرد (زیرا سطح کل ناحیه تناسلی را پوشش نمی‌دهد و ممکن است تماس پوستی با بخش دیگری از بدن شریک جنسی که آلوده به ویروس است صورت گیرد)، اما در کاهش این خطر مؤثر است. استفاده مداوم از کاندوم با ایجاد یک مانع فیزیکی در طول فعالیت جنسی، احتمال انتقال ویروس HPV را کاهش می‌دهد.
منابع:
American Academy of Family Physicians (AAFP)
National Cancer Institute (NCI)
